Co to jest rak trzonu macicy (endometrium)?
Rak trzonu macicy, znany również jako rak endometrium, jest najczęściej diagnozowanym nowotworem ginekologicznym na świecie. Rozwija się on z wewnętrznej wyściółki macicy, czyli endometrium. Choroba ta dotyka przede wszystkim kobiety po 50. roku życia, choć zdarzają się również przypadki u młodszych pacjentek. Zrozumienie tego nowotworu jest kluczowe dla skutecznej diagnostyki i leczenia, a jego klasyfikacja FIGO rak trzonu macicy odgrywa w tym procesie fundamentalną rolę.
Epidemiologia i czynniki ryzyka raka endometrium
Epidemiologia raka trzonu macicy wskazuje na jego powszechność, szczególnie w krajach rozwiniętych. Wśród głównych czynników ryzyka rozwoju tego nowotworu wymienia się przede wszystkim otyłość, która prowadzi do zwiększonej produkcji estrogenów w tkance tłuszczowej. Kolejnym istotnym czynnikiem jest stosowanie hormonalnej terapii zastępczej (HTZ), zwłaszcza w postaci terapii estrogenowej bez progestagenu. Wczesna miesiączka (przed 12. rokiem życia) i późna menopauza (po 55. roku życia) również zwiększają ekspozycję na estrogeny, podnosząc ryzyko. Brak dzieci (nulliparia) jest kolejnym obserwowanym czynnikiem, podobnie jak zespół policystycznych jajników (PCOS) czy długotrwałe stosowanie tamoksyfenu, leku używanego w leczeniu raka piersi.
Objawy raka trzonu macicy
Pierwszym i często najbardziej niepokojącym objawem raka trzonu macicy są nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych. Jest to szczególnie istotne u kobiet po menopauzie, u których jakiekolwiek krwawienie powinno być natychmiast skonsultowane z lekarzem. U kobiet przed menopauzą objawy mogą być mniej specyficzne i obejmować przedłużające się lub obfitsze miesiączki, krwawienia między miesiączkami lub plamienia. W zaawansowanych stadiach choroby mogą pojawić się również bóle w podbrzuszu, objawy związane z naciekiem na sąsiednie narządy, takie jak trudności w oddawaniu moczu czy stolca, a także utrata masy ciała.
Klasyfikacja FIGO raka trzonu macicy: zrozumienie etapów
Klasyfikacja FIGO (Fédération Internationale de Gynécologie et d’Obstétrique) jest międzynarodowym systemem stosowanym do określania stopnia zaawansowania nowotworów ginekologicznych, w tym raka trzonu macicy. Jej celem jest ujednolicenie oceny klinicznej pacjentek, co ma kluczowe znaczenie dla planowania optymalnego leczenia i prognozowania przebiegu choroby. Zrozumienie etapów według tej klasyfikacji jest niezbędne dla lekarzy i pacjentek.
Stopnie zaawansowania raka endometrium wg klasyfikacji FIGO
Klasyfikacja FIGO z 2023 roku dzieli raka endometrium na etapy od I do IV. Określenie stopnia zaawansowania opiera się na ocenie rozległości guza, nacieku na narządy sąsiednie, obecności przerzutów do węzłów chłonnych oraz przerzutów odległych. Etap I oznacza, że nowotwór jest ograniczony do trzonu macicy. Etap II obejmuje naciek na szyjkę macicy, ale guz nadal nie wychodzi poza macicę. W Etapie III nowotwór nacieka tkanki otaczające macicę, może obejmować jajowody, jajniki lub otrzewną, a także stwierdza się przerzuty do węzłów chłonnych miednicy lub okołoaortalnych. Etap IV oznacza obecność przerzutów odległych do pęcherza moczowego, jelita lub innych narządów, albo naciek na błonę śluzową odbytnicy lub pęcherza.
Grading histopatologiczny: od G1 do G3
Oprócz oceny stopnia zaawansowania klinicznego, kluczowe znaczenie ma również grading histopatologiczny, który opisuje stopień zróżnicowania raka trzonu macicy. Opiera się on na analizie pod mikroskopem pobranej tkanki. Wyróżnia się trzy stopnie: G1 to rak wysoko zróżnicowany, charakteryzujący się obecnością licznych gruczołów i niewielką liczbą komórek atypowych – zazwyczaj ma najlepsze rokowanie. G2 oznacza umiarkowanie zróżnicowany rak, gdzie struktury gruczołowe są mniej liczne, a atypia komórkowa bardziej wyraźna. G3 to rak niskozróżnicowany, z minimalną liczbą struktur gruczołowych i znaczną atypią komórkową, co wiąże się z bardziej agresywnym przebiegiem choroby i gorszym rokowaniem. Warto zaznaczyć, że niezgodność w ocenie histopatologicznej między patomorfologami może wpływać na prawidłową stratyfikację ryzyka i dobór terapii.
Nowoczesne podejścia: klasyfikacja molekularna raków endometrium
W ostatnich latach obserwujemy rewolucję w rozumieniu raka endometrium dzięki wprowadzeniu klasyfikacji molekularnej. Opiera się ona na analizie zmian genetycznych i molekularnych w komórkach nowotworowych, co pozwala na bardziej precyzyjne określenie agresywności guza i prognozy. Ta nowa perspektywa uzupełnia tradycyjne metody oceny, takie jak klasyfikacja FIGO i grading histopatologiczny.
Grupy molekularne (POLE, MMR, P53, NSMP) a rokowanie
Klasyfikacja molekularna raka endometrium identyfikuje cztery główne grupy, które mają znaczący wpływ na rokowanie i wybór leczenia. Grupa POLE (Polymerase Epsilon) charakteryzuje się mutacjami w genie kodującym podjednostkę polimerazy DNA epsilon, co prowadzi do wysokiej liczby mutacji somatycznych. Raki z tej grupy zazwyczaj mają dobre rokowanie. Grupa MMR (Mismatch Repair) to nowotwory z deficytem mechanizmów naprawy niezgodności DNA, co również wiąże się z dużą liczbą mutacji. Grupa P53 obejmuje raki z mutacjami genu TP53, które często są bardziej agresywne. Ostatnią grupą jest NSMP EC (No Specific Molecular Profile), która obejmuje pozostałe przypadki, niepasujące do wyżej wymienionych kategorii. Raki surowiczy i jasnokomórkowy, które są bardziej agresywne, często klasyfikują się do grupy P53 lub NSMP.
Znaczenie klasyfikacji molekularnej w ocenie ryzyka wznowy
Klasyfikacja molekularna raka endometrium ma ogromne znaczenie w ocenie ryzyka wznowy choroby. Pozwala ona na bardziej spersonalizowane podejście do leczenia, identyfikując pacjentki, które mogą odnieść największe korzyści z określonych terapii, takich jak immunoterapia czy celowane leki. Grupy takie jak POLE i MMR zazwyczaj wiążą się z niższym ryzykiem nawrotu, podczas gdy grupy P53 i NSMP mogą wskazywać na podwyższone ryzyko. Dzięki temu lekarze mogą lepiej dostosować strategię leczenia, w tym wybór terapii uzupełniających, takich jak radioterapia czy chemioterapia, a także określić intensywność obserwacji po leczeniu.
Diagnostyka i leczenie raka trzonu macicy
Skuteczna diagnostyka i odpowiednio dobrane leczenie są kluczowe dla poprawy rokowania pacjentek z rakiem trzonu macicy. Proces diagnostyczny zazwyczaj rozpoczyna się od badań obrazowych, a potwierdzenie następuje po pobraniu materiału do badania histopatologicznego. Leczenie jest często skojarzone i dostosowywane do indywidualnych cech nowotworu.
Leczenie operacyjne, radioterapia, chemioterapia i hormonoterapia
Podstawową metodą leczenia raka endometrium jest leczenie operacyjne, które polega na usunięciu macicy z przydatkami (jajniki i jajowody), często połączone z limfadenektomią, czyli usunięciem węzłów chłonnych. W przypadkach o wyższym ryzyku nawrotu, stosuje się radioterapię, która może być zewnętrzna lub wewnętrzna (brachyterapia). Brachyterapia jest rodzajem radioterapii miejscowej, stosowanej u pacjentek niekwalifikujących się do operacji lub jako leczenie uzupełniające. Chemioterapia, często z użyciem schematów opartych na paklitakselu i karboplatynie, jest zalecana w przypadku raków o wysokim stopniu złośliwości (G3) oraz raków nieendometrialnych. Immunoterapia, na przykład z użyciem dostarlimabu, stanowi nową opcję w leczeniu zaawansowanego lub nawrotowego raka endometrium, często stosowaną w skojarzeniu z chemioterapią. Hormonoterapia, zazwyczaj z użyciem progestagenów lub inhibitorów aromatazy, jest opcją leczenia uzupełniającego, szczególnie dla pacjentek z rakiem endometrioidnym o niskim stopniu złośliwości.
Rokowanie i obserwacja po leczeniu
Rokowanie w raku trzonu macicy jest zróżnicowane i zależy od wielu czynników, takich jak stopień zaawansowania w klasyfikacji FIGO, grading histopatologiczny, typ histologiczny guza oraz obecność czynników molekularnych. Rak endometrioidny, stanowiący około 85% przypadków, zazwyczaj ma dobre rokowanie, zwłaszcza we wczesnych stadiach. Raki surowiczy i jasnokomórkowy są bardziej agresywne i wiążą się z gorszym rokowaniem. Po zakończeniu leczenia niezwykle ważna jest obserwacja (follow-up), która obejmuje regularne wizyty kontrolne u ginekologa, badania fizykalne oraz badania obrazowe, takie jak USG dopochwowe. Celem obserwacji jest wczesne wykrycie ewentualnego nawrotu choroby lub rozwoju nowych zmian. Badania profilaktyczne, zwłaszcza u kobiet z grupy podwyższonego ryzyka, są kluczowe dla wczesnego wykrycia i poprawy wyników leczenia.